10,039)चिंतन : Practical meditation

चिंतन 10039: practical meditation

........................................

click on the following link for pdf 👇👇

🌹चिंतन 10,039 : Practical meditation🌹

...............................................

✍️ Vijay Pandhare

📳 Phone no:

9822992578

📧 Email:

vbpandhare@gmail.com

..............................

चिंतन :

  🧘🏻🧘‍♀️  ( Practical  meditation ) 🧘‍♀️🧘🏻

...................................................

एका   साधक मित्राने   meditation  practically  कसे करावे हे  समजावुन सांगा अशी विनंती केली आहे .

.....................................................

Meditation  या  विषयावर आपण  खुप चिंतन पाहीली आहेत .

आज  पुन्हा  नव्याने  वेगळ्या शब्दात   real meditation

समजुन घेण्याचा प्रयत्न करुयात . 

प्रथम    meditation  म्हणजे काय  ?  हे आधी समजुन घेवु . 

Real meditation म्हणजे काय याचे  उत्तर निरनिराळ्या शब्दात  दिले जावु शकते . 

आधी real meditation  समजुन घेणे फार महत्वाचे आहे .

जसे ,

Krishnmurti  म्हणतात , 

Choiceless awareness of every thought ,every  feeling and every action  and their significance moment to moment  is real meditation . 

मराठीत आपण असे म्हणु शकतो की ,  आपले प्रत्येक विचार , आपल्या प्रत्येक भावना , आपल्या प्रत्येक कृती व त्या बाबी मागे  असलेला भावार्थ या विषयी समजेत  सजग व तटस्थ रहाणे म्हणजे  real meditation  होय . 

हे statement  अत्यंत काळजी पुर्वक समजुन घेतले पाहीजे . 

आपल्या जिवनातील सर्व घडामोडी या तीन बाबीत समाविष्ट होतात .

विचार ,भावना व कृती या  घडामोडी व  या घडामोडींचे  विस्तारीकरण वा या घडामोडींची रेलचेल म्हणजेच आपले जिवन होय . 

जिवनाचा प्रत्येक क्षण या तीन बाबी शिवाय  दुसरा नसतो .

Thinking  ,feeling व  action  हेच आपले  total जिवन  होय . 

Either we think , feel or act  and that is our total life . 

So ,

To be aware of thought , feeling and action is real  meditation. 

 To be aware of totality of life is real  meditation .

To be aware of  conscious ,  subconscious , unconscious and universal consc. 

 is real meditation .

To be aware  of  body activities ,mind activities  and  ego activities in present , is real meditation . 

अशा  choicelessly aware रहाण्यालाच  साक्षीभाव असे परंपरेत म्हणतात  व असे साक्षीभावात प्रस्थापित होणे हेच  

ध्यान आहे , हेच real meditation आहे , हीच विपश्यना आहे  व हेच बुद्धाचे सतिपठ्ठाण  व कृष्णमुर्तिंचे 

Real meditation  आहे . 

आता practically हे कसे करायचे ते आपण पाहु . 

हे सजग  व तटस्थ रहाणे काही यांत्रीक क्रिया नाही तर , आपल्याला मन प्रक्रियेला जाणुन त्या मन प्रक्रियेचा समजेतुन , समजपुर्वक  सजग व तटस्थ अवस्थेला  प्राप्त व्हायचे आहे .

 मन प्रक्रियेची समज नसेल तर  meditation  ही मग एक यांत्रीक क्रिया होवुन जाते  जे केवळ एक concentration असते . 

बुद्धीच्या स्तरावर ही 

मन  प्रक्रिया दोन  घटकांची बनलेली असते . 

   ही बुद्धीच्या स्तरावरील 

मन प्रक्रिया खालील दोन शब्दात मांडता येते  .

observer - observed 

experience - experiencer 

seer  - seen  

me - non me 

अहम - ईदम  

द्रष्टा - दृश्य 

अनुभवणारा - अनुभव 

चेतन - जड 

mind - matter 

नाम - रुप  

   या दोन गोष्टी साठी विविध  ३०--४०  शब्द कसे वापरले जातात हे आपण आपल्या या आधीच्या अनेक चिंतनात सविस्तर पाहीले आहे . 

बुद्ध याच दोन बाबी पाली भाषेत खालील प्रमाणे मांडतात .

काया - कायानुपश्यी विहरती 

वेदना - वेदनानुपश्यी विहरती 

चित्त - चित्तानुपश्यी विहरती 

धम्म - धम्मानुपश्यी विहरती 

तर 

संतानी  ही प्रक्रिया खालील शब्दात मांडली आहे .

नाम - रुप 

ज्ञान - विज्ञान 

अक्षर - क्षर 

क्षेत्रज्ञ - क्षेत्र  

ज्ञाता  - ज्ञेय  

ज्ञानेश्वरीत या दोन बाबीसाठी  कसे २५-३०  शब्द वापरलेले आहेत हे आपण आपल्या अनेक चिंतनात पाहीले आहे .  Real meditation समजुन घेण्यासाठी  तुम्ही सर्व चिंतन मन लावुन अभ्यासण्याची गरज आहे तरच  तुम्हाला   real meditation चा पुर्ण आवाका लक्षात यील कारण सर्व गोष्टी काही एका चिंतनात cover होत नसतात . 

या प्रक्रियेतील दोनही  घटक आधी आपण नीट समजुन घेतले पाहीजे .  हे दोनही  घटक व या दोनही घटकांची  कार्यपद्धती समजुन घेणे ही real meditation  ची  पहीली पायरी आहे . 

म्हणुन एक एक घटक व त्यांची कार्यपद्धती  प्रथम आपण बुद्धीच्या स्तरावर समजुन घेवु .

 जगद  भासात  दोनच गोष्टी आहेत , एक बाब  म्हणजे काही तरी अनुभवाला येत आहे 

व दुसरी बाब म्हणजे  कोणाला तरी अनुभव येत आहे . 

या दोन बाबीना  समुळ अगदी  शेंड्यापासुन मुळापर्यंत म्हणजे conscious 

subconscious 

unconscious 

univsersal consc. 

स्तरापर्यंत  जाणणे म्हणजेच 

   real meditation आहे . 

आता practically  कसे करायचे याचा विचार आपण करुयात . 

जिवन जगताना प्रतिक्षणी  

काही तरी घटना बाहेर घडत असतात व  त्या घटनेचे पडसाद म्हणुन अंतरात काही तरी संवेदना ,  विचार व भावना निर्माण होत असतात 

या   अंतरंगात येणाऱ्या अनुभवाकडे प्रतिक्षण समज पुर्वक पहाणे  हे

 real meditation आहे . 

जसे   आपण जिवन जगताना  

मनात  ईच्छा जागते तेव्हा आपण  

मनातल्या मनात जागलेल्या  ईच्छे विषयी सजग रहात  noting करायचे की  " desire " . 

असेच   कर क्रोध  जागला तर क्रोधा विषयी सजग रहात मनातल्या मनात  noting करायचे की  " क्रोध " . 

असेच जर भय जागले तर  भया विषयी सजग रहात  मनातल्या मनात  noting करायचे की  

" भय "  .

असेच जर वासना जागली तर  मनातल्या मनात 

वासने विषयी  सजग रहात noting  करायचे की " वासना " . 

असाच जर लोभ जागला तर 

मनातल्या मनात सजग रहात 

लोभा विषयी सजग रहात noting  करायचे की "लोभ" .

असे   प्रतिक्षण

  प्रत्येक शारीरिक क्रिये विषयी , प्रत्येक विचारा विषयी , 

प्रत्येक  भावने विषयी  , 

प्रत्येक संवेदने विषयी  , 

प्रत्येक ego activity विषयी  सजग व तटस्थ  रहाणे म्हणजे real meditation म्हणजे  

साक्षी भावात स्थीर रहाणे होय .

असे ,

  observer - observed 

phenomenon विषयी ,

द्रष्टा - दृश्य  phenomenon विषयी ,

चेतन - जड  प्रक्रिये विषयी 

 समजपुर्वक सजग व तटस्थ रहाणे म्हणजेच  real meditation आहे . 

असे जर मन या  द्वैत प्रक्रिये विषयी  वर्तमानात , समज पुर्वक  सजग व तटस्थ  राहीले  तर पुढील घटना आपोआप  घडुन जातात  व  आत्मज्ञान प्रकटत असते  जी consciousness unfolding ची घटना असते जो  जागृती स्वप्न सुषुप्ती व तुर्या असा अंतरंग  प्रवास असतो . 

ही practical  प्रक्रिया अजुन  

जास्त  explain  करायची म्हटली तर खालील गोष्टी प्रतिक्षण  आपल्या लक्षात आल्या पाहीजेत . 

आपण सकाम आहोत ,

आपण षडविकारात बद्ध  आहोत , 

आपण स्वार्थी आहोत , 

आपण संमोहीत आहोत ,

आपण मी पणाच्या व्यसनात बद्ध आहोत , 

आपण काळ चक्रात बद्ध आहोत , 

आपण कसे सवयीत बद्ध आहोत 

आपण remoulding व recycling मधे बद्ध आहोत

 

आपण एका past compulsive momentum मधे   बद्ध आहोत . 

आपण एका यांत्रीक momentum मधे बद्ध आहोत ,

आपण शरीर व मनाच्या पिंजऱ्यात बद्ध आहोत ,

आपण अज्ञानात बद्ध आहोत , 

आपण मी पणाच्या भासात बद्ध आहोत 

आपण द्वैतात बद्ध आहोत 

आपण  द्वैत बुद्धीत बद्ध आहोत . 

आपण महत्वाकांक्षेत बद्ध आहोत 

आपण conditioned आहोत ,

आपण विशिष्ट विचारधारेत बंदिस्त आहोत ,

आपण सांप्रादायीक विचारात बद्ध आहोत ,

आपण मी च्या मायेत बद्ध आहोत 

आपण मी च्या कालचक्रात बद्ध आहोत . 

आपण राग द्वेषात बद्ध  आहोत ,

आपण भाव भावनांच्या बेडीत अडकलो आहोत ,

आपल्या सर्व कृती स्वार्थ केंद्रीत असतात , 

आपण  अहमच्या  जाणीवेत बद्ध आहोत , 

व 

अहमची जाणीवच  द्वैताचे  मुळ व अज्ञान आहे ,

आपण द्वैतात  व अज्ञानात अडकलेलो आहोत ,

आपल्या bondage विषयी सतत जागृत असणे meditation आहे . 

मी चा भास bondage आहे 

observer is different than observed 

हे bondage आहे . 

exp is --   --   --  --  --

   व 

   observer is observed ,

   ( consc. Joint phenomenon realisation  )

द्रष्टाच दृश्य आहे  ह्रे 

   अद्वैत बुद्धी आहे  ,

हा विवेक आहे ,

ही दिव्य दृष्टी आहे . 

बुद्धी , पुर्वधारणा , स्मृती व  अहम यांच्या चार अवस्थात्मक अज्ञानाच्या द्वैताच्या  पिंजऱ्यात आपण बद्ध आहोत ,

हा बोध  जिवन जगताना प्रतिक्षण  जागा असला पाहीजे .

असा बोध प्रतिक्षण  जागा असणे  हीच Real meditation ची खरी सुरवात आहे . 

आपले  मी पणाची जाणीव नेहमी कोणत्या  तरी अनुभवाशी जोडलेली असते 

अनुभवा शिवाय अनुभवणारा  अस्तित्वात नसतो ,

अनुभवणारा - अनुभव   ही जोडगोळी आहे ,

अनुभवणारा - अनुभव ही

consciousness ची  joint phenomenon आहे , 

असतात तेव्हा दोन्ही असतात व नसतात तेव्हा दोन्ही नसतात ,

एकाशिवाय दुसऱ्याला अस्तित्व नसते , 

अनुभव येण्यासाठी अनुभवणारा सोबत हजरच असला तरच अनुभव येत असतो ,

अनुभव व अनुभवणारा अभिन्न असतात ,

अनुभव illusion असतो व अनुभवणारा पण illusion च असतो . 

अनुभवणाऱ्या मुळे अनुभव  खरा ठरतो .

अनुभवणारा नसेल तर 

अनुभव - अनुभणारा  ही phenomenon निरास पावते . 

म्हणुन 

observer is observed 

experiencer is experienced 

Thinker is thought 

द्रष्टाच दृश्य आहे 

ही समज येणे  अत्यंत महत्वाचे आहे 

ही समज आली असता द्वैत बुद्धीचे रुपांतरण अद्वैत बुद्धीत होत असते .

observer is observed  ही समज आली असता 

observation without observer  चे  

प्रकटन होवुन  आपोआप त्या समजेत क्षणार्धात चारी अवस्था निरास  घडत असतो .

observer is observed  उमजणे 

 ही आत्मज्ञानाची गुरुकिल्ली आहे . 

अनुभव व अनुभणारा  ही  joint consciousness

phenomenon आहे हे उमजले पाहीजे .

द्रष्टा हा दृश्यापेक्षा भिन्न असतो शिकवणारे गुरु हे द्वैत बुद्धी अधिक दृढ करत असतात व अज्ञान अधिक वाढवत असतात हे उमजले पाहीजे . 

रात्री गाढ झोपेत जेव्हा  कोणताच अनुभव नसतो तेव्हा  अनुभवणाराही अस्तित्वात नसतो , तेव्हा आपण जिवंत आहोत की मेलेले आहोत याचेही भान नसते , आपण जंगलात पडलेलो आहोत की मच्छरदाणीत पडलेलो आहोत याचे ही भान नसते .

उगम पावतात तेव्हा द्रष्टा - दृश्य हे दोन्ही एकाच वेळी  उगम पावतात व लय पावतात तेव्हा दोन्ही एकाच वेळी  लय पावतात , 

असा बोध  आपला आपल्याला झाला पाहीजे , असा शोध आपला आपल्याला लागला पाहीजे .

सत्य भूतकाळ किंवा भविष्य काळात नसते तर 

सत्याची समज  जे मन सजग  निष्कामपणे वर्तमानात प्रस्थापित होते त्या मनात द्वैत बुद्धी रुपी अहमच्या  निरासात   सत्य प्रकट होत असते . 

निर्हेतुक मन क्षणार्धात  चार अवस्था निरासाला पावत परब्रह्म समजेला प्राप्त होत असते .

म्हणुन सर्व संत सांगतात 

मी कोण याचा शोध घ्या .

मन काय आहे याचा शोध घ्या ,

नाम - रुप काय आहे याचा शोध घ्या 

अनुभव - अनुभवणारा म्हणजे काय  याचा शोध घ्या ,

consciousness म्हणजे काय  याचा शोध घ्या ,

observer - observed  चा शोध घ्या ( JK )

experiencer - experience चा शोध घ्या ( JK)

Thinker - thought चा शोध घ्या 

consc. - content of consc. चा शोध घ्या 

seer - seen चा शोध घ्या ,

Analyser - Analysed  चा शोध घ्या 

Duality - Non duality चा शोध घ्या 

द्रष्टा - दृश्य  यांचा शोध घ्या  ( माउली ) 

बुद्धाचे  महासती पठ्ठाण मधे 

काये - कायानुपश्यी विहरती 

वेदने - वेदनानुपश्यी विहरती 

चित्ते - चित्तानुपश्यी  विहरती 

धम्मे - धम्मानुपश्यी  विहरती  

म्हणजे अगदी  

प्रत्येक क्षणी सजग रहात 

शरीराच्या स्तरावरील 

अनुभव - अनुभवणारा  

observer - observer मधे प्रस्थापित होवुन 

observer is observed या समजेत 

observation without observer ला प्राप्त होत

चार अवस्थात्मक / चार देहात्मक / चार कोषात्मक / चार 

 consciousness चे complete dissolution 

होणे  real meditation आहे .

आपल्या मनातील मी चा भास निरास होणे सार . एकदा द्रष्टा निरास झाला की दृश्य ही त्याच क्षणी निरास होत असते .

चारी अवस्थेतील द्रष्टा - दृश्य निरास होणे सार आहे .

Real meditation वर आता पर्यंत  शेकडो शेकडो चिंतने गेल्या  पाच वर्षात post झाली आहेत ,

जे  तळमळीचे मुमुक्षु  असतील  ते  त्या चिंतनाना अंतरंगात  अभ्यासुन  जिवन आचरणात Real meditation उतरवुन  अपरोक्ष अनुभुतीला प्राप्त होतील यात शंका नाही  .

observer is observed

 समजेत 

चार अवस्था निरास अपरोक्ष  अनुभुतीवर उमजणे सार आहे . 

हा निरास होत असताना मनाला सुषुप्तीत

 मृत्युच्या अपरोक्ष अनुभुतीतुन

न डगमगता जावे लागते जी फार फार कठीण गोष्ट आहे 

व  

फक्त  observer is observed  हे ज्या मनाला खरोखर उमजलेले असते  असेच मन  

conscious 

subconscious 

unconsious  अनुभवत , मृत्युला  समजेत स्वेच्छेने सामोरे जात  सुषुप्ती रुपी मृत्युचाहीचाही निरास अनुभवत तुर्येत प्रवेश करुन ब्रह्ममयता अपरोक्ष अनुभवत अद्वैत अवस्थेला प्राप्त होत नंतर  observer is observed  या समजेत तुर्ये पलिकडे जात  कालातीतच्या / eternity च्या समजेला

प्राप्त होत असते . 

" आपुले मरण पाहीले म्या डोळा "

(  space with center ) 

" मरण माझे मरुन गेले " 

( space without center )

या अपरोक्ष अनुभुती नंतरच Eternity वा Timeless ची समज अंतकरणात उमजत असते .

तेव्हा  ही  अपरोक्ष समज म्हणजे 

नुसत्या  ऐकीव वा वाचीव गप्पा कामाच्या नसतात तर त्या व्यक्तीच्या अंतरंग व्यक्तीमत्वात व जिवन मुल्यात तथा जिवन आचरणात आमुलाग्र परीवर्तन 

झालेले  सहज लक्षात येते . 

असो .

प्रतिक्षणी ,

 आपण कसे आपल्याच संस्कारात व मी पणात कसे  संस्कारबद्ध आहोत ,  या विषयी प्रतिक्षण  जिवन जगत असताना वर्तमानात समजपुर्वक  सजग असणे म्हणजे  real meditation आहे .  

बुद्ध यालाच आतापि सम्पजानो सतिमान म्हणतात  जे बुद्धचे सति पठ्ठाण आहे .

हेच  कृष्णमुर्तिंचे  moment to moment choiceless awareness आहे . 

तर 

 माउली   याला 

एकवेळ अवधान दिजे 

मग सर्व सुखासी प्राप्त होईजे

  हे प्रतिज्ञोत्तर माझे 

उघड ऐका  ll

किंवा 

एक अंतरी निश्चळ 

जे निहाळता केवळ 

विसरले सकळ 

संसारजात  ll   

    असे म्हणते . 

आज एव्हढे पुरे . 

09822992578

25-02-2023

vbpandhare@gmail.com 

..........................................